Dietary Suplements (gıda takviyeleri terimi ilk olarak 1994 yılında ABD kongresi tarafından Dietary Suplements Ulusal Sağlık ve Eğitim Hareketi (DSEHA) esnasında tanımlanmış ve resmi literatüre girmiştir. DSEHA herhangi bir takviyeyi yenilip içilebilen (ağız yoluyla alınan), beslenmeye destek olan ve içinde birden fazla besleyici gıda maddesi bulunduran bir ürün olarak tanımlamıştır.
Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’nde geçtiği şekliyle, “Takviye edici gıda: Normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünleri” ifade eder.1
Gıda takviyelerinin tanımına dayalı olarak ve farklı metabolik süreçler üzerindeki fizyolojik etkileri dikkate alınarak, kullanımlarına ilişkin karar dikkatlice alınmalı ve artan fizyolojik talepler veya diyet kaynaklarından yetersiz besin alımı ile gerekçelendirilmelidir.2
Gıda Takviyesi Hangi Amaçlarla Kullanılmaktadır?
Yapılan bir çalışmada, gıda takviyelerinin sağlık desteği sağlaması ve beslenme eksiklerini tamamlaması gibi amaçlar için kullanıldığı aktarılmaktadır. Takviyelerin, gıda alımı sınırlandığında ya da vücutta eksiklikler görüldüğünde kısa süreli kullanımı önerilmektedir. 3
DSHEA; gıda takviyelerini, ilaçtan çok ‘gıdalar’ genel adı altında kategorize etmektedir. Ayrıca, gıda takviyelerinin kozmetik amaçlı veya dengeli beslenmeyi sağlama, bağışıklık sistemini kuvvetlendirme ve bazı hastalıkları iyileştirme gibi amaçlarla kullanıldığı belirtilmektedir.3
“Takviye edici gıda” niteliğindeki ürünlerin; kilo verdirici, kilo aldırıcı, boy uzatıcı, performans arttırıcı, sigara bıraktırıcı ürünlermiş gibi gösterilerek satışa sunulması mevzuata aykırıdır.4
Ülkemizde de en çok kullanılan takviye grubunun vitaminler ve vitamin-mineral komplekslerinden oluştuğu bildirilmektedir. 3
Alınacak Doz Nasıl Belirlenmelidir?
Örneğin vitamin ve mineraller gibi besin bileşenlerinin tüketimi oldukça önemlidir. Bu gibi besin bileşenlerinin gıda takviyeleri yolu ile fazla alımının yan etkilere sebep olduğu bildirilmektedir. Tüketicilerin gıda takviyesi kullanırken bu ürünleri sağlık çalışanlarının talimatları ile kullanmaları gerektiği, uygun dozlarda kullanılmayan bu ürünlerin sağlık üzerinde olumsuz etkileri olabileceği düşünülmektedir.
Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’nde kullanılabilen vitamin, mineraller ve onların formları belirtilmiştir. Yönetmelikte takviye edici gıdalarda kullanılan vitamin ve minerallerin de günlük maksimum limitleri belirtilmiştir. 3
“Takviye Edici Gıda”ları Kimler Kullanabilir?
Sağlıklı ve dengeli olarak beslenmesine rağmen, doğurganlık yaşındaki kadınlar, özel ilaçlar alan kişiler gibi, takviyeler hakkında tavsiyelere ihtiyacı olan belirli nüfus grupları veya bireyler mevcuttur.
Takviye edici gıdaların satışı reçeteye tabii değildir. Eczanelerde satılma zarureti yoktur. Tüketici her yerden kendi iradesi ile temin edip kullanabilir. Bu nedenle ilgili mevzuat gereği, 4 yaşın altındaki bebek, küçük çocuk ve çocuklar için takviye edici gıda üretilemez. Ancak, takviye edici gıdanın 4 yaş altında kullanımı ile ilgili olarak doktorlar tarafından önerilmesinde ve doktorlar tarafından reçete edilmesinde sınırlama yoktur. Hekim, dozunu ilgili yaş grubu için kendisi belirleyerek takviye edici gıdayı, 4 yaş altındaki çocuklara da önerebilir, reçetesine de yazabilir.
Takviyeleri Beraber Kullanabilir miyiz?
Hastaların mevcut ilaçları ile beraber veya tek başına bu tür ürünleri kullanmasına uzman hekim tarafından karar verilmeli, etkileri ve yan etkileri takip edilmelidir. Unutulmamalıdır ki; bir kişide bir maddenin olumlu etkisi bir başkasında yan etki olarak görülebilmektedir. Özellikle beraberinde başka kimyasal ilaçları kullanan hastalarda, bu ürünleri kullanmadan önce mutlaka bu alanda uzman hekimlere danışılması gerekmektedir. 5
Satın Aldığım Takviyenin Onaylı Olup Olmadığını Nasıl Anlarım?
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca onaylanan takviye edici gıdaların listesi, bu gıdaları üreten, işleyen ve ithal eden gıda işletmeleri ile onay alınan takviye edici gıdaların reklam ve tanıtımının yapılacağı alan adı ve URL adres/adresleri Bakanlığın web sitesinde (ggbs.tarim.gov.tr) güncellenerek yayınlanmaktadır. Tüketiciler, takviye edici gıda ile ilgili bilgilere adı geçen sistemden ulaşabilmektedir.6
Kaynaklar: 1. https://www.mevzuat.gov.tr 2. Sirico, Felice et al. “Habits and beliefs related to food supplements: Results of a survey among Italian students of different education fields and levels.” PloS one vol. 13,1 e0191424. 19 Jan. 2018, doi:10.1371/journal.pone.0191424. 3. Atalay, D. Erge, H.S. (2018). Gıda Takviyeleri ve Sağlık Üzerine Etkileri. Food and Health, 4(2), 98-111. DOI: 10.3153/FH18010. 4.https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/Tuketici_Bilgi_Kosesi/Dogru_Bilinen_Yanlislar/Takviye_Gidalar_Soru_Cevap.pdf
5. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp YÜGETAT Bülteni Sayı: 2 / 2020. url: http://www.yeditepehastanesi.com.tr/assets/thumbs/yugetat%20bulteni/yugetat_bulteni.pdf
6. https://gtbd.org.tr/
